Μια «σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης» ενεργοποιήθηκε πριν από δύο χρόνια για να αποτραπεί μια νέα φουρτούνα στο Αιγαίο – Η συνάντηση σε «ουδέτερο έδαφος» και το ερώτημα: Μπορεί να επαναληφθεί το «μοντέλο» και σε άλλες πτυχές των ελληνοτουρκικών σχέσεων;
«Ο ελληνοτουρκικός διάλογος έχει ωφελήσει την Ελλάδα, καθώς δεν υπάρχουν πλέον παραβιάσεις στον εναέριο χώρο, υπάρχει άριστη συνεργασία στον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών». Η δήλωση είναι του Γιώργου Γεραπετρίτη και έγινε από το βήμα της Βουλής τον Δεκέμβριο του 2024. Δεν είναι η μοναδική του είδους.
Ο υπουργός Εξωτερικών έχει επαναλάβει αρκετές φορές ότι τα «ήρεμα νερά» έχουν απτά αποτελέσματα αντλώντας τη δικαίωσή του όχι τόσο από τους συναδέλφους του στην κυβέρνηση όσο από τους αριθμούς: οι μεταναστευτικές ροές, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, έχουν μειωθεί κατά 29% το πρώτο τρίμηνο του 2025 σε σχέση με την ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους.
Η εικόνα, ωστόσο, δεν ήταν ίδια έναν χρόνο νωρίτερα. Το 2023 οι ροές είχαν αυξηθεί κατά 159% σε σχέση με το 2022. Σε απόλυτους αριθμούς, οι 18.780 της μιας χρονιάς έγιναν 41.561 την επόμενη. Τα «ήρεμα νερά» ταράζονταν από τους διακινητές, τις περιπολίες του Λιμενικού και τις καταγγελίες των μη κυβερνητικών οργανώσεων για push backs.
Πώς επέστρεψε η νηνεμία; «Ήταν μια υπόθεση μυστικής διπλωματίας που, πέρα από τη βάση του αμοιβαίου οφέλους, θεμελιώθηκε και σε μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης ανάμεσα σε δύο συγκεκριμένα πρόσωπα» δηλώνει στο «Βήμα» διπλωματική πηγή υπό την προϋπόθεση να τηρηθεί η ανωνυμία της.
Η συμφωνία σε «ουδέτερο έδαφος»
«Η συνάντηση κλείστηκε μυστικά μεταξύ τους και έγινε δυο ημέρες αργότερα σε αυτό που θα λέγαμε «ουδέτερο έδαφος»» διηγείται. «Ο εκπρόσωπος της τουρκικής πλευράς διαβεβαίωσε τον συνομιλητή του ότι δεν υπήρχε πρόθεση από την Άγκυρα να εργαλειοποιήσει το Μεταναστευτικό, η κυβέρνησή του ήταν αντιμέτωπη με την κοινωνική πίεση. Ο Έλληνας πρότεινε μια συμφωνία από την οποία θα έβγαιναν και οι δύο κερδισμένοι».
Μια «win-win situation» με βάση την οποία στη μία πλευρά θα εντείνονταν οι έλεγχοι και η άλλη θα αναλάμβανε να καλλιεργήσει ένα θετικό κλίμα στις Βρυξέλλες για το πνεύμα συνεργασίας της Τουρκίας, γεγονός που θα εξασφάλιζε τη συνέχιση της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης. «Ήταν Σεπτέμβριος του ’23, την περίοδο εκείνη έμπαιναν κάθε μέρα στις βάρκες 1.700 με 2.000 άνθρωποι. Αρκούσε ένα «πάτημα του κουμπιού» για να ξεφύγει εντελώς η κατάσταση». Η συνάντηση έληξε με την υπόσχεση, «στη βάση του αμοιβαίου οφέλους», ότι έως τον Νοέμβριο με Δεκέμβριο οι ροές θα μειώνονταν κατά 300 με 500 την ημέρα. «Αυτό και συνέβη σταδιακά» λέει σήμερα η διπλωματική πηγή.
Στον Έβρο, την ίδια ώρα, θα ενεργοποιούνταν ο μηχανισμός Ελλάδας – Τουρκίας – Βουλγαρίας για τον έλεγχο των ροών, ενώ η επόμενη πράξη των ήρεμων νερών ως προς τις ροές θα παιζόταν στο τουρκικό έδαφος με την επίσκεψη των τότε υπουργών Μεταναστευτικής Πολιτικής και Ναυτιλίας, Δημήτρη Καιρίδη και Χρήστου Στυλιανίδη. Στο παζλ της συνεργασίας είχε πλέον προστεθεί και η απελευθέρωση της βίζας για τους τούρκους πολίτες που θα επισκέπτονταν τα ελληνικά νησιά.
Το κομμάτι αυτό του παζλ σχηματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες και στις επαφές που είχε τότε ο Καιρίδης με την επίτροπο Μεταναστευτικής Πολιτικής και Ασύλου Ιλβα Γιόχανσον, «σοσιαλδημοκράτισσα σουηδικής κοπής που έως τότε διατηρούσε πολλές επιφυλάξεις απέναντι στους έλληνες υπεύθυνους της μεταναστευτικής πολιτικής», όπως λέει στο «Βήμα» πηγή από τις Βρυξέλλες.
Διπλωματικός δίαυλος στις Βρυξέλλες
Στην ίδια πόλη είχε αρχίσει να χτίζεται ήδη από τις αρχές του 2016 η αμοιβαία σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στα δυο πρόσωπα που θα πρωταγωνιστούσαν επτά χρόνια αργότερα στο success story της μυστικής διπλωματίας. «Το κλειδί ήταν και πάλι το αμοιβαίο όφελος για τις δύο πλευρές. Μόνο που τότε στη μία πλευρά ήταν η Τουρκία και στην άλλη η Ένωση» υπογραμμίζεται. Ο τούρκος αξιωματούχος εκπροσωπούσε τότε από άλλη θέση την κυβέρνησή του, αλλά το αγκάθι στις ευρωτουρκικές σχέσεις ήταν το ίδιο – το Μεταναστευτικό.
Η Τουρκία διαπραγματευόταν εκείνη την περίοδο τη συνεργασία της με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς σε διάφορα επίπεδα, αλλά στις Βρυξέλλες διατυπώνονταν πολλές επιφυλάξεις. Ξεχώρισε, ωστόσο, μια φωνή που προέβαλε ένα επιχείρημα το οποίο ακούστηκε τελικά ισχυρό: «Μέλος δεν θα γίνει ποτέ η Τουρκία, μπορούμε όμως να την κρατάμε κοντά».
Στον τούρκο αξιωματούχο, στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, παραχωρήθηκε μόνο μια συνάντηση «με τριτοκλασάτο στέλεχος της Επιτροπής Γιούνκερ», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, «κι ενώ ο εκείνος περίμενε δυο-τρεις ημέρες χωρίς να τον έχει δει κανείς». Εκεί εμφανίστηκε ο «άλλος πόλος της ιστορίας» που στο μεταξύ είχε ενημερωθεί από διπλωματικό δίαυλο.
«Η συνάντηση κανονίστηκε ένα βράδυ σε σουίτα ξενοδοχείου» διηγείται η διπλωματική πηγή. Ο τούρκος αξιωματούχος εξέθεσε στον έως τότε άγνωστο συνομιλητή του το πρόβλημα που έβλεπε η χώρα του στην ενδεχόμενη συμφωνία με την ΕΕ για το Μεταναστευτικό: οι Τούρκοι φοβούνταν ότι τα ευρωπαϊκά χρήματα θα κατέληγαν σε μη κυβερνητικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνταν στα σύνορα της Συρίας με την Τουρκία, και για τις οποίες η Άγκυρα διατηρούσε επιφυλάξεις.
«Για εμάς, είναι σαν να πηγαίνουν τα χρήματα σε άλλους σκοπούς» φέρεται να είπε. Λίγες ημέρες αργότερα φαίνεται να βρέθηκε και ο τρόπος για να τιθασευτούν οι τουρκικοί φόβοι. Το σχέδιο εξουσιοδότησε η Κομισιόν σε ανώτατο επίπεδο και, σύμφωνα με ευρωπαϊκές πηγές, «λειτούργησε επί τρία ολόκληρα χρόνια, από το 2016 έως το 2019, ανοίγοντας τον δρόμο στην αναπτυξιακή και ανθρωπιστική βοήθεια».
Η διπλωματική πηγή που εκθέτει ένα μέρος αυτής της ιστορίας στο «Βήμα» λέει πως η «αμοιβαία σχέση εμπιστοσύνης συνέβαλε, μαζί με τον θεσμικό ρόλο του σημερινού Γ.Γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, ώστε να διατηρηθεί ανοικτός ένας δίαυλος επικοινωνίας και στο Κυπριακό». Θα μπορούσε να είναι αυτό το επόμενο success story της μυστικής διπλωματίας; Μένει να φανεί.
Γράφτηκε, πάντως, χωρίς να διαψευστεί, ότι στην άτυπη πενταμερή συνάντηση για το Κυπριακό που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Μάρτιο στη Γενεύη ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν «επανέφερε πολλές φορές στην τάξη τον τουρκοκύπριο ηγέτη Ερσίν Τατάρ για να μην εκτροχιασθεί η συζήτηση και τιναχτούν οι συνομιλίες στον αέρα»…