Ποιος έκανε την Επανάσταση; Και, άρα, σε ποιον “ανήκει” το δημιούργημά της, το σύγχρονο ελληνικό κράτος; Αυτό είναι ίσως το πιο επώδυνο αλλά και συναρπαστικό ερώτημα του αναστοχασμού, με αφορμή την εθνική επέτειο.
Κοιτώντας το κολάζ τεσσάρων πρωταγωνιστών της Επανάστασης (Κολοκοτρώνης, Κοραής, Καποδίστριας, Καραϊσκάκης) δεν μπορεί κανείς παρά να διακρίνει την απόσταση που τους χωρίζει ακόμα και στην εξωτερική τους εμφάνιση. Από το μουστάκι και το φέσι στην ευρωπαϊκή ρεντικότα.
Η αλήθεια είναι ότι στην Επανάσταση συναντήθηκαν και τα δυο πρόσωπα που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα. Ο διανοούμενος και ο αρματωλός. Ο επαγγελματίας της πένας και ο επαγγελματίας στο καριοφίλι. Ο απλός λαός αλλά και οι ελίτ των εμπόρων, των διανοουμένων και της διασποράς. Η Δύση και ο ντόπιος.
Από τη μια μεριά, ο Κοραής, ο Έλληνας Καντ, ο μεγάλος διανοούμενος του Διαφωτισμού, και ο Καποδίστριας, ο βιρτουόζος της ευρωπαϊκής διπλωματίας, με τις ξεκάθαρες ιδέες για τη συγκρότηση ενός σύγχρονου, ευρωπαϊκού, συγκεντρωτικού κράτους.
Από την άλλη μεριά, η στρατιωτική ιδιοφυΐα του Κολοκοτρώνη, που κατανοούσε τη σημασία του ανορθόδοξου πολέμου και της αποκοπής των γραμμών τροφοδοσίας του οθωμανικού στρατού, για να πετύχει εναντίον ενός υπέρτερου εχθρού, και του Καραϊσκάκη, που με την αξία του απέδειξε ότι στο νέο κόσμο, που η επανάσταση έφερε, η ταπεινή καταγωγή δεν δεσμεύει αποτρεπτικά την ατομική πορεία κανενός.
Αδικημένος ίσως σε αυτή την εξιστόρηση είναι ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, τον οποίο ποτέ δεν συμπάθησε η σχολική ιστορία, ίσως γιατί δεν κατάφερε να κερδίσει το πολεμικό κλέος. Πολύγλωσσος και ταλαντούχος κατάφερε, ωστόσο, να συνδέσει τον ελληνικό Αγώνα με τις επιδιώξεις των Μεγάλων Δυνάμεων και, κυρίως, της Αγγλίας, κάτι που αποδείχτηκε κρίσιμο για την επίτευξη της ανεξαρτησίας. Για τον πρώιμο αυτό θιασώτη του δυτικού συνταγματισμού και του εκσυγχρονισμού, μικρή ίσως παρηγοριά είναι η υστεροφημία του ανιψιού του, με την έμφαση στο ύστερο της φήμης του, γιατί εν ζωή μάλλον ταλαιπωρήθηκε, του Χαρίλαου Τρικούπη, ο οποίος συνέβαλε αποφασιστικά στην εμπέδωσή τους, μισό αιώνα αργότερα.
Με άλλα λόγια, η Επανάσταση έγινε από πολλούς και διαφορετικούς και γι’ αυτό πέτυχε εκεί που άλλοτε και αλλού άλλες εξεγέρσεις απέτυχαν. Η στρατιωτική επιτυχία συμπληρώθηκε από τη διπλωματική και την πολιτική.
Ο θεμελιωτής των σύγχρονων “στρατηγικών σπουδών” ο Πρώσος Κλαούσεβιτς συνήθιζε να λέει ότι ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα. Η επιτυχία της Επανάστασης βασίστηκε στο γεγονός ότι οι Έλληνες κατάλαβαν από νωρίς ότι ο Αγώνας δεν ήταν μόνο πολεμικός αλλά βαθύτατα πολιτικός και κέρδισαν και στο διπλωματικό μέτωπο.
Όπως θα έγραφε και ο μεγαλύτερος ποιητής όλων των εποχών, χρειάστηκε και ο Αχιλλέας και ο Οδυσσέας για να κατακτηθεί η “Τροία” της ελευθερίας. Το πιο σημαντικό είναι αυτό να το θυμόμαστε και σήμερα, στις μεγάλες προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας. Χρειαζόμαστε και τόλμη και μυαλό, και τρέλα και μέθοδο, και ορμή και σχέδιο. Και πάνω από όλα, τη συνεργασία όλων…