3.1.2019
Το ευρώ γιορτάζει τα εικοσάχρονα γενέθλιά του. Αναμφίβολα, αποτελεί το σημαντικότερο σύμβολο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Χρησιμοποιείται σε εκατομμύρια συναλλαγές κάθε μέρα και υπενθυμίζει και στον πιο δύσπιστο τη δύναμη της ευρωπαϊκής ιδέας.
Οι Κασσάνδρες που προέβλεψαν, κατ’ επανάληψη στο παρελθόν, τη διάλυσή του, διαψεύστηκαν. Ακόμα και η Ελλάδα, η χώρα που δοκιμάστηκε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη από την οικονομική κρίση, παρέμεινε στην ευρωζώνη. Ο πρόσφατος συμβιβασμός της Ιταλίας με τις ευρωπαϊκές αρχές για τον προϋπολογισμό της απέδειξε, για μια ακόμα φορά, την ανθεκτικότητα της ευρωζώνης.
Οι χώρες που συμμετέχουν στο ευρώ αυξάνονται και άλλες χώρες, νέα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την Ανατολική Ευρώπη, αιτούνται ένταξης σε αυτό. Επιπλέον, το ευρώ παραμένει δημοφιλές με ποσοστά που ξεκινούν από το 60% στην Ελλάδα και πλησιάζουν το 90% σε μερικές χώρες. Με άλλα λόγια, το ευρώ επιβίωσε της μεγάλης οικονομικής κρίσης και εξήλθε από αυτή ισχυρότερο, θεσμικά και πολιτικά.
Κι όμως, το δομικό πρόβλημα της ευρωζώνης παραμένει και τροφοδοτεί φυγόκεντρες αντιδράσεις που υπονομεύουν την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Οι οικονομολόγοι συμφωνούν: η Ευρώπη αντιμετώπισε την οικονομική κρίση με πολύ χειρότερο τρόπο σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Μεγάλη Βρετανία. Η ευρωζώνη, καθοδηγούμενη από τη Γερμανία, έδωσε έμφαση στη δημοσιονομική λιτότητα και αγνόησε τις αναπτυξιακές ανάγκες της ευρωπαϊκής οικονομίας, με αποτέλεσμα το ΑΕΠ της να επιστρέψει εκεί που ήταν το 2008 μετά από μια ολόκληρη (χαμένη) δεκαετία.
Ακόμα σημαντικότερη είναι η ανισοκατανομή της ανάπτυξης εντός ευρώ. Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά: ο πλούσιος βορράς έγινε πλουσιότερος ενώ ο φτωχότερος νότος έγινε ακόμα φτωχότερος (σε σχέση με τον βορρά αλλά, σε αρκετές περιπτώσεις, και σε απόλυτους αριθμούς).
Η ευρωπαϊκή ιδέα βασίζεται στη σύγκλιση. Χωρίς σύγκλιση δεν υπάρχει Ευρώπη. Η σύγκλιση έχει πολλές πλευρές, όμως η πιο βασική είναι η αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου της ευρωπαϊκής περιφέρειας στο επίπεδο του ευρωπαϊκού κέντρου, δηλαδή της Γερμανίας. Μέχρι την εισαγωγή του ευρώ, παρατηρούνταν μια αργή αλλά μακροπρόθεσμα σημαντική σύγκλιση βορρά-νότου. Μετά την εισαγωγή του ευρώ, η σύγκλιση σταμάτησε και με την έναρξη της οικονομικής κρίσης το 2008 στη θέση της σύγκλισης έχουμε απόκλιση. Την επισήμανση αυτή τη χρωστώ στον Νίκο Χριστοδουλάκη, ο οποίος την ανέπτυξε με στοιχεία σε μια πρόσφατη ημερίδα που διοργάνωσε στο London School of Economics, η Έδρα Βενιζέλου εκεί σε συνεργασία με την Έδρα Καραμανλή του Fletcher School του Πανεπιστημίου Tufts της Βοστώνης.
Η εξέλιξη αυτή δημιουργεί μια σειρά από αρνητικές παρενέργειες. Αντί η ευρωπαϊκή ενοποίηση να είναι μια διαδικασία ελέγχου της γερμανικής ισχύος, όπως ήταν το αρχικό γαλλικό σχέδιο, ενισχύει τη Γερμανία και αποδυναμώνει τη Γαλλία και τον ευρωπαϊκό νότο. Η καταβαράθρωση των αναπτυξιακών προοπτικών του νότου επιδρά διαλυτικά στα πολιτικά συστήματα των θιγόμενων χωρών και ενισχύει τον ευρω-σκεπτικισμό, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ότι συνέβη στην Ελλάδα και, τώρα, συμβαίνει στην Ιταλία.
Η κατάσταση αυτή δεν μπορεί να συνεχιστεί εσαεί. Ή το ευρώ θα μεταρρυθμιστεί ή η Ευρώπη, όπως τη γνωρίσαμε, θα διαλυθεί. Όμως, ποια είναι η μεταρρύθμιση που χρειάζεται και ποιοι αντιδρούν σε αυτή θα είναι το θέμα του επόμενου τρίτου και τελευταίου άρθρου, αφιερωμένο στα 20χρονα του κοινού νομίσματος.