21.4.2018
Tο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 υπήρξε το τελευταίο επιτυχημένο στρατιωτικό κίνημα για την κατάλυση της δημοκρατίας επί ευρωπαϊκού εδάφους. Δεν έχει υπάρξει κάτι ανάλογο στην Ευρώπη έκτοτε, με εξαίρεση τα τουρκικά πραξικοπήματα στο βαθμό που κάποιος θεωρεί την Τουρκία ευρωπαϊκή και, ενίοτε, δημοκρατική χώρα.
Η Επανάσταση των Γαριφάλων στην Πορτογαλία, τον Απρίλιο του 1974, υπήρξε καταρχήν ένα στρατιωτικό πραξικόπημα με στόχο, ωστόσο, το αυταρχικό Νέο Κράτος (Estado Novo) και οδήγησε στην αποκατάσταση της δημοκρατίας. Η απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος του Antonio Tejero στην Ισπανία τον Φεβρουάριο του 1981 απέτυχε παταγωδώς. Μερικούς μήνες αργότερα, το «πραξικόπημα» του Wojciech Jaruzelski στην Πολωνία, τον Δεκέμβριο του 1981, δεν στρέφονταν εναντίον της κυβέρνησης, αφού ο Jaruzelski ήταν ήδη Πρωθυπουργός και Γενικός Γραμματέας του Κομουνιστικού Κόμματος της Πολωνίας, αλλά εναντίον της αντιπολίτευσης της Αλληλεγγύης, με την επιβολή του στρατιωτικού νόμου. Εννιά χρόνια πριν το ελληνικό πραξικόπημα, ο γαλλικός στρατός υπό τον στρατηγό Jacques Massu στασίασε εναντίον της συνταγματικής κυβέρνησης της Γαλλίας και απαίτησε και επανέφερε τον στρατηγό Charles De Gaulle στην ηγεσία της χώρας. Ο De Gaulle δεν κατέλυσε τη δημοκρατία αλλά αντικατέστησε την Τέταρτη με την Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το Απριλιανό πραξικόπημα ακολούθησαν, ως συνέπεια του, ακόμα τέσσερα διαδοχικά πραξικοπήματα: το βασιλικό του Δεκεμβρίου του 1967 (το οποίο απέτυχε), το πραξικόπημα του Δημήτρη Ιωαννίδη σε βάρος του Γεωργίου Παπαδόπουλου τον Νοέμβριο του 1973 (το οποίο πέτυχε να εγκαταστήσει μια πιο σκληρή δικτατορία), το πραξικόπημα της χούντας εναντίον του Προέδρου της Κύπρου Μακάριου τον Ιούλιο του 1974 (το οποίο αρχικά συνάντησε σημαντική αντίσταση από τις πιστές στον Μακάριο νομιμόφρονες δυνάμεις και, εν τέλει, υπήρξε θνησιγενές καθώς ανατράπηκε την 8η μέρα εξαιτίας της τουρκικής εισβολής) και το πραξικόπημα της ηγεσίας του στρατεύματος που παραμέρισε την κυβέρνηση του Αδαμάντιου Ανδρουτσόπουλου και επανέφερε στην εξουσία τους πολιτικούς, υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, λίγες μέρες αργότερα. Ενδιαμέσως εκδηλώθηκε κι ένα (αποτυχημένο) κίνημα στο Ναυτικό. Με άλλα λόγια, η αρχική κατάλυση της νομιμότητας επέφερε έναν παροξυσμό στρατιωτικών κινήσεων στην Ελλάδα.
Τα πραξικοπήματα συμβαίνουν σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους και περιοχές. Μια συνολική ανάλυση των πραξικοπημάτων παγκοσμίως, από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τις μέρες μας, αποκαλύπτει ότι, κατά τις δυο πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, ο αριθμός των πραξικοπημάτων έβαινε αυξανόμενος, με αποκορύφωμα τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Έκτοτε, ο αριθμός τους μειώνεται, ενώ τα τελευταία δέκα χρόνια σταθεροποιείται σε χαμηλά επίπεδα, γύρω στα 3-4 πραξικοπήματα ετησίως σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ταυτόχρονα, εξαιρετικά έντονη είναι και η γεωγραφικότητά των πραξικοπημάτων. Τα πραξικοπήματα συμβαίνουν, ως επί το πλείστον, στην υποσαχάρια Αφρική και στη Λατινική Αμερική. Ακολουθεί η Μέση Ανατολή και η Ασία ενώ, κατά τη μεταπολεμική περίοδο, στην Ευρώπη έχει σημειωθεί μόλις το 2.6% του συνολικού αριθμού πραξικοπημάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Η παγκόσμια πρωταθλήτρια των πραξικοπημάτων είναι η Βολιβία με 189 πραξικοπήματα στη σύγχρονη ιστορία της!
Συνοψίζοντας, το Απριλιανό πραξικόπημα είναι το τελευταίο επιτυχημένο στρατιωτικό κίνημα στην Ευρώπη που ανέτρεψε μια κοινοβουλευτική κυβέρνηση για να εγκαταστήσει ένα αυταρχικό και ανελεύθερο καθεστώς. Έκτοτε, τα όποια στρατιωτικά κινήματα σημειώθηκαν ενάντια στον κοινοβουλευτισμό επί ευρωπαϊκού εδάφους είτε απέτυχαν είτε κινήθηκαν στην κατεύθυνση της επιστροφής της δημοκρατίας. Σήμερα αποτελούν μια ιστορικά ξεπερασμένη πρακτική που ανήκει στο μακρινό και, εν πολλοίς, ξεχασμένο παρελθόν. Τα στρατιωτικά πραξικοπήματα φαίνεται πως δεν αφορούν πια την Ελλάδα και την Ευρώπη αλλά φτωχές χώρες και ασταθή, ενδιάμεσα ή υβριδικά, καθεστώτα στην παγκόσμια περιφέρεια.