15.4.2018
Το 2019 συμπληρώνονται 30 χρόνια από την πτώση του τείχους του Βερολίνου και του ανατολικο-ευρωπαϊκού κομουνισμού. Έχει, λοιπόν, ενδιαφέρον να δει κανείς πως τα πήγαν οι 17 χώρες της πρώην Ανατολικής Ευρώπης, δηλαδή οι 11 που είναι ήδη κράτη-μέλη της Ε.Ε. (Ε.Ε.-11) και οι 6 των Δυτικών Βαλκανίων που προσδοκούν σύντομα να γίνουν μέλη της Ε.Ε.
Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι η διαδικασία σύγκλισης με την πλούσια Δυτική Ευρώπη των Ε.Ε.-15 είναι αργή και μάλλον δεν πρόκειται ποτέ να επιτευχθεί. Το κατά κεφαλή ΑΕΠ των 17 χωρών σε σχέση με αυτό των Ε.Ε.-15 ήταν 46% το 1989 και 52% το 2017.
Οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των 17 χωρών είναι σημαντικές. Ενώ οι Ε.Ε.-11 προχώρησαν σχετικά γρήγορα, οι 6 χώρες των Δυτικών Βαλκανίων οπισθοχώρησαν καθώς η απόστασή τους από το μέσο κατά κεφαλή εισόδημα των Ε.Ε.-15 είναι σήμερα μεγαλύτερη από ότι το 1989.
Από τις Ε.Ε.-11 οι μισές συνέκλιναν σχετικά γρήγορα με πρωτοπόρο την Πολωνία και την Εσθονία, ακολουθούμενες από τις άλλες Βαλτικές και τη Σλοβακία, ενώ η Τσεχία, η Σλοβενία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία και, ιδίως, η Ουγγαρία έμειναν πιο πίσω. Η Κροατία είναι η μόνη χώρα από τις Ε.Ε.-11 που σε σχέση με τις Ε.Ε.-15 ήταν πιο φτωχή το 2017 από ότι το 1989.
Από τις 6 χώρες των Δυτικών Βαλκανίων μόνο η Αλβανία τα έχει πάει σχετικά καλά, ξεκινώντας από πολύ χαμηλή βάση, ενώ οι υπόλοιπες 5, της πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβίας, τα πήγαν χάλια. Φαίνεται πως οι πόλεμοι της δεκαετίας του 1990 συνέχισαν να επηρεάζουν την επίδοση των πρώην γιουγκοσλαβικών δημοκρατιών και μετά τη λήξη τους.
Χρονικά το διάστημα από το 1989 ως σήμερα μπορεί να χωριστεί σε 4 περιόδους. Από το 1989 ως τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι 17 αυτές χώρες γνώρισαν μια ανεπανάληπτη οικονομική βύθιση και μια εξαιρετικά επώδυνη μετάβαση στην ελεύθερη αγορά. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και μέχρι την οικονομική κρίση του 2008 οι χώρες αυτές γνώρισαν μια γρήγορη οικονομική ανάπτυξη, βασισμένη κυρίως στην εισροή ξένων επενδύσεων, κυρίως γερμανικών. Τα χρόνια της παγκόσμιας χρηματο-οικονομικής κρίσης, η ανάπτυξη των χωρών αυτών περιορίστηκε δραματικά ενώ, τέλος, σήμερα οι περισσότερες από αυτές έχουν επανέλθει σε γρήγορους ρυθμούς που προβλέπεται να διατηρήσουν για κάποια χρόνια.
Ωστόσο, το οικονομικό μοντέλο των χωρών αυτών που βασίστηκε στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων χάρη στο φθηνό εργατικό κόστος και στη χαμηλή φορολογία φαίνεται να εξαντλείται. Ταυτόχρονα, και οι 17 χώρες γηράσκουν ενώ το 5% του πληθυσμού τους, κυρίως νέοι και ικανοί, συνολικά 20 εκατομμύρια άνθρωποι, έχουν ήδη μεταναστεύσει στη Δύση. Κατά συνέπεια, οι αναπτυξιακές τους προοπτικές περιορίζονται, ιδίως στο βαθμό που εξαρτώνται από μια αναπτυγμένη Δυτική Ευρώπη με περιορισμένο οικονομικό δυναμισμό.
Η Ελλάδα έχει πολλά να διδαχτεί από τις χώρες που τα κατάφεραν αλλά και από αυτές που απέτυχαν. Η συντριπτική τους πλειοψηφία παραμένει φτωχότερη από εμάς. Όμως, κάποιες από αυτές τις χώρες μας έχουν ήδη φτάσει. Η Πολωνία είχε τον μισό κατά κεφαλή πλούτο σε σχέση με εμάς πριν από τριάντα χρόνια και τώρα είναι ελάχιστα πίσω μας. Όταν μπήκε η Ελλάδα στην τότε ΕΟΚ, το μέσο κατά κεφαλή μας εισόδημά ήταν στο 60% του μέσου δυτικο-ευρωπαϊκού. Τριάντα επτά χρόνια μετά επανήλθε και παραμένει στάσιμο σε αυτό το επίπεδο παρά την εισροή δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρωπαϊκών επιδοτήσεων. Το 2017 αλλά και το 2018 η απόκλιση από την Ε.Ε. θα συνεχισθεί καθώς ο ρυθμός ανάπτυξης στην Ελλάδα παραμένει χαμηλότερος από τον μέσο ευρωπαϊκό. Οι συνέπειες αυτής της καθίζησης για τη διεθνή θέση και τον ρόλο της χώρας δεν μπορεί παρά να είναι σημαντικές.
| GDP per head at PPP | ||||||
| (EU15=100) | ||||||
| 1989 | 1990 | 1995 | 2000 | 2008 | 2017 | |
| Bulgaria | 34.5 | 33.1 | 27.2 | 23.7 | 34.1 | 39.5 |
| Croatia | 56.8 | 54.7 | 38.0 | 41.3 | 50.6 | 48.5 |
| Czech Republic | 65.1 | 66.6 | 58.8 | 56.5 | 67.1 | 72.0 |
| Estonia | 46.0 | 43.7 | 31.2 | 37.8 | 53.7 | 58.7 |
| Hungary | 56.1 | 54.8 | 45.1 | 46.0 | 52.5 | 57.1 |
| Latvia | 45.9 | 48.9 | 24.9 | 29.2 | 48.7 | 54.2 |
| Lithuania | 54.1 | 53.1 | 28.5 | 32.3 | 53.4 | 63.3 |
| Poland | 31.8 | 29.0 | 34.9 | 39.4 | 46.9 | 59.9 |
| Romania | 33.4 | 32.7 | 27.8 | 23.5 | 35.6 | 42.2 |
| Slovakia | 54.1 | 54.3 | 42.0 | 42.4 | 59.2 | 67.9 |
| Slovenia | 69.8 | 68.7 | 62.2 | 66.9 | 78.6 | 75.8 |
| Albania | 15.5 | 14.4 | 12.3 | 13.7 | 19.0 | 23.4 |
| Bosnia and Hercegovina | 30.1 | 28.5 | 5.9 | 16.9 | 21.9 | 23.5 |
| FYRMacedonia | 33.8 | 31.5 | 23.1 | 22.7 | 25.0 | 27.8 |
| Montenegro | 51.0 | 47.0 | 21.2 | 24.1 | 29.7 | 32.0 |
| Serbia | 45.8 | 43.5 | 29.8 | 28.4 | 29.7 | 31.1 |
| EU11 | 41.8 | 40.5 | 36.5 | 37.5 | 48.0 | 56.3 |
| Western Balkans | 35.4 | 33.4 | 20.3 | 22.4 | 25.4 | 27.6 |
| 16 CEE countries | 40.9 | 39.5 | 34.3 | 35.4 | 44.9 | 52.4 |
| Source: The Economist Intelligence Unit. |
| Growth in real GDP per head | ||||||
| (% per year) | ||||||
| 1990-2017 | 1990-95 | 1996-2000 | 1990-2000 | 2001-08 | 2009-17 | |
| EU11 | 2.4 | -0.4 | 3.4 | 0.7 | 5.1 | 2.2 |
| Western Balkans | 0.4 | -8.6 | 5.2 | -3.3 | 5.2 | 0.9 |
| 16 CEE countries | 2.1 | -1.6 | 3.6 | 0.1 | 5.1 | 2.1 |
| EU15 | 1.2 | 1.0 | 2.6 | 2.0 | 1.3 | 0.3 |
| Source: The Economist Intelligence Unit. |