14.11.2018
Για τον Ουίνστον Τσώρτσιλ οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι, του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, ήταν ένας πόλεμος με μια ενδιάμεση σύντομη, 20ετή ανακωχή. Ο πόλεμος που θα τελείωνε όλους τους πολέμους έδωσε το έναυσμα για μια ακόμα καταστροφικότερη αναμέτρηση το 1939.
Όμως, η αναμέτρηση του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου τέλειωσε στη Δυτική Ευρώπη το 1945, στην Ελλάδα το 1949 και, στην Ανατολική Ευρώπη, σε χώρες όπως η Πολωνία, το 1989. Έστω και καθυστερημένα πάντως τέλειωσε. Εκείνος που φαίνεται να μην τελειώνει είναι ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, του οποίου τη λήξη γιόρτασαν, την περασμένη Κυριακή, 70 ηγέτες από όλο τον κόσμο, στη Γαλλία.
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος οδήγησε στην καταστροφή των αυτοκρατοριών στην Ευρώπη. Η διάλυση των αποικιακών αυτοκρατοριών εκτός Ευρώπης θα ακολουθήσει το τέλος του Δευτέρου Παγκόσμιου Πολέμου, αρχής γενομένης από την ανεξαρτησία της Ινδίας το 1947.
Για αιώνες και μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ανατολική Ευρώπη είχε κυριαρχηθεί από λίγες, πολυ-εθνικές αυτοκρατορίες: την τσαρική, την Οθωμανική, τη γερμανική και, την ταυτισμένη με τη έννοια της «Μεσευρώπης» (Mitteleuropa), την Αυτοκρατορία των Αψβούργων. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος οδήγησε στη διάλυση όλων αυτών των αυτοκρατοριών και στη θέση τους ανέδειξε τα σύγχρονα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης. Η διπλή ήττα, τόσο των Γερμανών όσο και των Ρώσων (μετά την απόσυρσή τους από τον πόλεμο εξαιτίας της Οκτωβριανής Επανάστασης το 1917) δημιούργησε το κενό μεταξύ των δυο ισχυρών πόλων για να αναδειχτούν τα μικρά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης.
Εξίσου σημαντική ήταν η συμβολή του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου στη δημιουργία της σύγχρονης Μέσης Ανατολής στη θέση της άλλοτε κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για αιώνες, η Μέση Ανατολή είχε κυβερνηθεί από την Κωνσταντινούπολη αλλά η ήττα των Οθωμανών επέτρεψε τη δημιουργία μιας νέα διεθνούς τάξης, αποτελούμενης από αραβικά κράτη, των οποίων τα σύνορα καθορίστηκαν, εν πολλοίς, από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις της Βρετανίας και της Γαλλίας. Δυο νεοπαγή κράτη διεκδίκησαν και πέτυχαν να παραμείνουν ανεξάρτητα: η Κεμαλική Τουρκία και η νεοσύστατη Σαουδική Αραβία, που, λόγω της φτώχειας της, δεν ενδιέφερε τους αποικιοκράτες.
Τι συμβαίνει 100 χρόνια μετά; Η Ανατολική Ευρώπη, που ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δημιούργησε, αναδιατάχθηκε στη δεκαετία του 1990, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, καθώς τα δυο εμβληματικά δημιουργήματα του Γούντροου Ουίλσων, η Τσεχοσλοβακία και η Γιουγκοσλαβία, διασπάστηκαν ενώ οι ανακατατάξεις συνεχίζονται σήμερα στον πρώην σοβιετικό χώρο.
Εκεί όμως που η διεθνής τάξη, την οποία ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος εγκαθίδρυσε, αμφισβητείται εκ βάθρων είναι η Μέση Ανατολή. Τέσσερις χώρες της περιοχής βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση: Ιράκ, Λιβύη, Συρία και Υεμένη ενώ ο Λίβανος, η Αίγυπτος και, βέβαια, το Ισραήλ αντιμετωπίζουν εσωτερικές και εξωτερικές απειλές.
Η παλιά σύγκρουση μεταξύ Εβραίων και Αράβων, την οποία εγκαινίασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος με την περίφημη διακήρυξη του Άρθουρ Μπάλφουρ το 1917, έχει υπερκεραστεί από τη διαμάχη μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών μουσουλμάνων αλλά και της διαμάχης στο εσωτερικό της σουνιτικής κοινότητας. Στη διαμάχη αυτή πρωταγωνιστούν τα δυο κράτη που, κατά τον μεσοπόλεμο, διαφύλαξαν την ανεξαρτησία τους έναντι των αποικιοκρατών, δηλαδή η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία.
Με άλλα λόγια, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είναι τόσο μακρινός όσο αρκετοί στη Γαλλία και στη Γερμανία θέλουν να πιστεύουν. Σε πόλεις όπως η Βεγγάζη, το Κικρούκ ή το Χαλέπι, όπου μια νέα διεθνής τάξη παλεύει να αναδυθεί, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν έχει ακόμα τελειώσει.