Ο αδελφός μου, Αλέξης, μηχανικός στο επάγγελμα, εργάζεται, εδώ και ενάμισι χρόνο στην Αρμενία. Από τον Αλέξη μαθαίνω, από πρώτο χέρι, τις περιπέτειες αυτού του περήφανου ιστορικού λαού. Η Αρμενία είναι μια μικρή και φτωχή χώρα, περίκλειστη, με βασικότερο πλουτοπαραγωγικό πόρο τη διασπορά της.
Πρόσφατα, ο Αλέξης μου έστειλε μια σειρά από φωτογραφίες από ένα οδοιπορικό του στη βόρεια Αρμενία, κοντά στα σύνορα με τη Γεωργία. Εκεί, ανακάλυψε ένα από τα ελληνικά χωριά που ίδρυσαν Έλληνες του Πόντου, το 1752. Το χωριό είναι σε άσχημη κατάσταση και κατοικείται από ελάχιστους ελληνόφωνους γέροντες.
Αποτελεί, ωστόσο, μια ξεχασμένη εσχατιά του ελληνισμού που αποτελεί πολύτιμη ψηφίδα της εθνικής μας ιστορίας. Καθώς φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, εύλογα το ενδιαφέρον στρέφεται στις χαμένες πατρίδες μιας άλλης Ελλάδας που χάθηκε αλλά πρέπει και μπορεί να διατηρηθεί ως ιστορική μνήμη και ζωντανή πολιτιστική κληρονομιά.
Πιο συγκεκριμένα, στη βόρεια Αρμενία, κοντά στην πόλη Αλαβέρντι, στην επαρχία Λορί, ιδρύθηκε, στα μέσα του 18ου αιώνα, το χωριό Μαντάν, από Έλληνες του Πόντου. Με σκοπό να εκμεταλλευτεί τα αποθέματα χαλκού της περιοχής, ο βασιλιάς της Γεωργίας Ηράκλειος/Ηρακλής Β’ έσπευσε να προσελκύσει στην περιοχή εργατικό δυναμικό που συνδεόταν με την εξόρυξη και την κατεργασία χαλκού, πράγμα για το οποίο φημίζονταν Έλληνες μεταλλωρύχοι και μεταλλουργοί από τον Πόντο. Φαίνεται ότι οι περισσότεροι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στην Αρμενία προέρχονταν από τον ανατολικό Πόντο και, πιο συγκεκριμένα, την περιοχή της Αργυρούπολης (νότια της Τραπεζούντας). Οι εικόνες έχουν κάτι από Φαρ Ουέστ μετά τον “πυρετό του χρυσού”.
Στο Μαντάν, οι Έλληνες του Πόντου ίδρυσαν μία κοινότητα με αρκετές εκκλησίες, ελληνικά σχολεία, νοσοκομείο αλλά και γηροκομείο. Αν και οι περισσότεροι ελληνόφωνοι κάτοικοι του Μαντάν παλιννόστησαν, άμα τη διάλυση της ΕΣΣΔ, το 1991, στο χωριό διατηρείται ακόμα ζωντανό το ελληνικό στοιχείο από λίγους ηλικιωμένους.
Το Μαντάν, αν και ιστορικά «άσημο» και πλέον σχεδόν ερημωμένο, αποτελεί άλλη μία απόδειξη των ισχυρών δεσμών μεταξύ του ελληνικού και του αρμενικού λαού καθώς και της μεγάλης ιστορικής επιχειρηματικής και κοινωνικής δράσης των Ελλήνων συνολικά στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου (από όπου προέρχονταν και οι πρόγονοι από την πλευρά του πατέρα μου).
