8.3.2019
Σε συνέχεια του χθεσινού σημειώματος, η άνοδος του λαϊκισμού στις δυτικές δημοκρατίες δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο από την οικονομία. Ο κύριος όγκος του έχει εθνικιστικό και όχι αναδιανεμητικό προσανατολισμό, τα περισσότερα από τα λαϊκιστικά κόμματα τοποθετούνται στην άκρα δεξιά και η λαϊκιστική αριστερά χάνει από τη λαϊκιστική δεξιά παντού, ακόμα και στη νότια Ευρώπη, όπου η αριστερά είναι πιο ισχυρή από ότι αλλού, εξαιτίας της μακράς εμπειρίας της περιοχής με δεξιές δικτατορίες.
Ο σημερινός λαϊκισμός έχει να κάνει, σε μεγάλο βαθμό, με την κουλτούρα και την ταυτότητα. Κυριαρχείται από τον φόβο της καταστροφής του εθνικού τρόπου ζωής, την απαισιοδοξία και μια υποκειμενική ανησυχία πολλών πολιτών για την υποβάθμιση του κοινωνικού τους στάτους, η οποία πηγαίνει πολύ πέρα από την οικονομική ανασφάλεια.
Εν τέλει, ο σημερινός λαϊκισμός χαρακτηρίζεται από τη διχοτόμηση μεταξύ των κοσμοπολίτικων αστικών κέντρων με τους πολλούς μετανάστες και ξένους και την ύπαιθρο που είναι πολύ πιο επιρρεπής σε αυτόν, παρότι ελάχιστοι μετανάστες ή ξένοι θα ήθελαν να ζήσουν εκεί. Αφορά την αντίθετη των anywhere με τους somewhere: αυτούς που μπορούν να ζήσουν οπουδήποτε και που ζουν οπουδήποτε, ταξιδεύοντας συχνά, και αυτούς που είναι προσκολλημένοι στις μικρές πόλεις και τα χωριά, στα οποία γεννήθηκαν και μεγάλωσαν.
Ο βασικός τροφοδότης του σύγχρονου λαϊκισμού είναι η μετανάστευση. Η μετανάστευση εμφανίζει την παγκοσμιοποίηση ως μια γενικότερη απώλεια του ελέγχου. Το επίμονο λαϊκιστικό αίτημα του καιρού μας είναι η ανάκτηση του ελέγχου. Κι αυτό το αίτημα ήταν στον πυρήνα του Brexit, παρόλο που με το Brexit αποδεικνύεται ότι η Μεγάλη Βρετανία χάνει παρά ανακτά τον έλεγχο σε μια σειρά από κρίσιμες αποφάσεις, στη λήψη των οποίων, από εδώ και στο εξής, δεν θα συμμετέχει.
Τις περισσότερες φορές η συζήτηση περί μετανάστευσης δεν βασίζεται σε πραγματικά στοιχεία. Συνήθως οι ψηφοφόροι υπερεκτιμούν τον αριθμό των μεταναστών κατά πολύ. Για παράδειγμα, σύμφωνα με έρευνες, η Πολωνία έχει λιγότερο από 1% μουσουλμάνους μετανάστες. Όμως, η συντριπτική πλειοψηφία της πολωνικής κοινής γνώμης ανεβάζει το ποσοστό στο 10%.
Στην Ουγγαρία, ο πρωθυπουργός Βίκτωρ Ορμπάν έχει καταφέρει να πείσει τους Ούγγρους ότι η χώρα απειλείται με μαζική εισβολή ενώ η αλήθεια είναι ότι έχει ελάχιστους μετανάστες και υπάρχουν ακόμα λιγότεροι ξένοι που θα ήθελαν να ζήσουν εκεί. Η προσφυγική κρίση του 2015 έπαιξε κομβικό ρόλο στην ψήφο υπέρ του Brexit, παρόλο που η Μεγάλη Βρετανία δεν δέχτηκε παρά ελάχιστους πρόσφυγες κατά τη διάρκειά της.
Εντυπωσιακές εικόνες, άγνοια αριθμών, κραυγές, απόρριψη της επιστήμης ως μιας ακόμα συνωμοσίας των ειδικών και των ελίτ και υπερ-συναισθηματισμός χωρίς ορθολογισμό χαρακτηρίζουν το ποτ-πουρί του σύγχρονου λαϊκισμού. Δεν θα πρέπει να θεωρείται διόλου τυχαία η άνοδος του αντι-εμβολιαστικού κινήματος σε πολλές δυτικές χώρες. Πολλοί γονείς θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των παιδιών τους αλλά και τη δημόσια υγεία συνολικά γιατί δεν εμπιστεύονται την επιστήμη. Η περίπτωσή τους είναι μια ακόμα, μη πολιτική αλλά εξαιρετικά χαρακτηριστική, έκφραση της σύγχρονης λαϊκιστικής εξέγερσης. Σε αυτή συνωθούνται μια σειρά από δοξασίες, ξενοφοβικά στερεότυπα και θεωρίες συνωμοσίας όπως, για παράδειγμα, συμβαίνει με τα «κίτρινα γιλέκα» τώρα στη Γαλλία.
Στο επόμενο τρίτο και τελευταίο σημείωμα περί λαϊκισμού θα αναλύσουμε τις δυο κρίσιμες παραμέτρους, πέρα από την οικονομία, που συμβάλουν στην άνοδο του λαϊκισμού και έχουν να κάνουν με την τεχνολογική επανάσταση στα μίντια και στον τρόπο με τον οποίο ενημερωνόμαστε και με το αίτημα για την επιστροφή της πολιτικής, το οποίο ο λαϊκισμός, σε έναν βαθμό, εκφράζει και προκαλεί.